Postavljanje dijagnoze raka pluća

Početak svake dijagnostičke obrade jeste razgovor ljekara i pacijenta. Tu ljekar može dobiti bolji uvid u historiju bolesti pacijenta, eventualno prisustvo drugih oboljenja, prisustvo sličnih oboljenja u porodici, te pored zdravstvenog – općenito socio-ekonomsko stanje pacijenta. Ljekar može pitati da li pacijent boluje od dijabetesa, da li ima srčanih problema, kakve su životne navike pacijenta, da li je izložen potencijalnim kancerogenima na radnom mjestu te da li puši cigarete. Nakon razgovora i uzimanja anamneze slijedi detaljan fizikalni pregled, putem kojeg ljekar dobije još bolji uvid u stanje pacijenta.

Općenito govoreći, tačna dijagnoza se može postaviti samo na osnovu uzoraka tkiva dobivenih metodama bronhoskopije ili biopsije tankom iglom (FNA – „fine needle aspiration). Patohistološkim pregledom dobivenih uzoraka se definiše tačan tip raka te da li je riječ o benignoj ili malignoj promjeni. Ostale slikovne i laboratorijske pretrage su također neophodne da bi ljekar dobio potpuni uvid u bolest pacijenta te odabrao adekvatnu terapiju.

Tokom bronhoskopskog pregleda ljekar ulazi sa bronhoskopom, fleksibilnom cjevčicom debljine olovke, kroz nos ili usta u larnix, traheju te konačno u  velike i srednje velike bronhe. Cilj bronhoskopije jeste uzimanje uzoraka tkiva sa lokacije na kojoj se predpostavlja da je rak lociran. Tokom pregleda pacijent je u ležećem položaju. Prije pregleda pacijent dobije lokalnu ili potpunu anesteziju u ovisnosti od procjene ljekara.

Jedna od metoda koja se sve češće primnjenjue jeste endobronhialni ultrazuvk. Ovom metodom kombinuje se bronhoskopija i ultrazvučni pregled. Ljekar, istom metodom, uvodi posebni bronhoskop sa ultrazvučnom sondom. Na taj način ljekar može pregledati i limfne čvorove do kojih drugačije ne može doći.

Fine needle biopsija je procedura putem koje ljekar uzima ćelije iz pluća, koje onda pregleda mikroskopom. Da bi došao do ćelija, potrebno je da ljekar iglom prođe kroz zid grudnog koša do sumnjive promjene. Nakon toga, vakumom, se usisava tkivo koje ljekari koriste za mikroskopske preglede. Prije početka procedure pacijent dobiva lokalni anestetik na mjesto uboda igle. Putanju igle ljekari kontrolišu uz pomoć CT-a.

Bronhoskopija sa biopsijom daje tačnije rezultate i više tkiva za analizu u odnosu na FNA, te se preferira kadgod je moguće izvesti.

Često prva slikovna pretraga sa kojom se susreće pacijent sa sumnjom na rak pluća. Koristeći X-zrake, ljekar „slika“ grudni koš pacijenta. RTG snimci se po pravilu prave u dva položaja (sa prednje strane i sa boka) da bi se dobila trodimenzionalna slika. Po potrebi može se napraviti još snimaka iz više uglova. Iz RTG snimka ljekar može utvrditi lokaciju tumorske promjene te procijeniti ukupno stanje pluća.

Iako se ne koristi tako često pri pregledu grudnog koša, ultrazvuk može pomoći ljekarima da odrede lokaciju i veličinu tumora, te da li je došlo do širenja tumora u obližnje limfne čvorove. Ultrazvuk funkcioniše tako što ultrazvučna sonda odašilje ultrazvučne valove u tijelo. Te valove tkiva apsorbiraju ili odbijaju u različitoj mjeri. Valove koji se odbiju i vrate do sonde, kompjuter detektuje i pretvara u sliku određenog tkiva koje prezentuje na monitoru.

CT predstavlja slikovnu pretragu koja koristi X-zrake da napravi veliki broj slika koje poslije kompjuteri pretvore u jedan trodimenzionalni snimak ciljane regije. Uz pomoć CT-a ljekari mogu tačno odrediti veličinu i lokaciju tumorske mase. Na snimcima se može vidjeti da li se rak proširio na okolna tkiva te da li je formirao metastaze u udaljenim organima. Tokom pregleda pacijent je u ležećem položaju i prolazi kroz tubu u kojoj se nalazi izvor X-zraka i detektor. Na osnovu dobivenih podataka u detektoru, kompjuteri prave trodimenzionalnu rekonstrukciju snimanog dijela tijela.

MRI je tehnika koja koristi jaka magnetna polja da stvori trodimenzionalne slike tijela. U slučaju raka pluća MRI se koristi za identifikaciju metastatskih depozita u mozgu. Tok pretrage je sličan onome u CT-u, samo traje duže. Pacijent je u ležećem položaju i prolazi kroz, u odnosu na CT, dužu tubu u kojoj se nalalaze magneti. Ljekarski timovi koriste MRI prije operativnih zahvata da detaljno diferenciraju tumorske mase od zdravog tkiva (npr. perikard, kičmeni kanal, krvni sudovi). MRI može puno detaljnije i kvalitetnije da detektuje promjene u svim organima u odnosu na ostale slikovne metode, osim kada je riječ o tkivima sa niskom razinom vode (kosti) ili o tkivima ispunjenim zrakom (pluća).

PET je slikovna metoda kojom se detektuju tumori i metastaze. Metoda se zasniva na činjenici da tumorska tkiva imaju značajno veće energetske potrebe, te da shodno tome uzimaju velike količine ugljikohidrata iz organizma. Pacijenti dobiju dozu ugljikohidrata koja je označena radionuklidima koji emituju veoma male količine zračenja. Kako tumorsko tkivo uzima velike količine ugljikohidrata, tako dolazi do povećanog nakupljanja radionuklida u tumoru, što ljekari kasnije mogu vidjeti na slici. U toku pretrage pacijent je u ležećem položaju i polagano prolazi kroz detektor u obliku prstena. PET podrazumijeva snimanje cijelog tijela. Kompjuteri vrše rekonstrukciju snimka i označavaju tumorska tkiva drugom bojom u odnosu na okolno, zdravo tkvo

Scintigrafija skeleta se koristi kada postoji sumnja na metastatsko širenje raka u kosti. Ova procedura podrazumijeva ubrizgavanje supstanci koje su označene radioaktivnim molekulama u venu. Ove supstance se apsorbuju u kosti, ali najviše tamo gdje je metabolizam najaktivniji – u ćelijama raka. Scintigram, snimak koji nastaje scintigrafijom, daje ljekarima uvid u širenje radioaktivne supstance iz čega oni mogu da izvedu zaključke o eventualnom prisustvu metastatskih promjena u kostima.

Laboratorijske pretrage su nezaobilazne korak u dijagnostičkoj obradi bilo kojeg oboljenja, pa tako i raka pluća. Ljekari na ovaj način mogu dobiti uvid ne samo u bolest pacijenta već i u ukupno stanje organizma, te shodno tome planirati liječenje i njegu.

Kada je riječ o raku pluća, pregled sputuma (ispljuvka) može biti od velike vrijednosti ljekarima jer može potvrditi prisustvo raka u plućima. Sputum u sebi sadrži ćelije koje su se odvojile sa površine brona i ostalih dijelova pluća. Kada je rak pluća priustan i njegove ćelije se mogu pojaviti u sputumu. Za postavljanje dijagnoze potrebno je u laboratoriji analizirati uzorke sputuma od najmanje tri odvojena dana.

U krvi pacijenata koji boluju od raka mogu se pronaći specifične molekule koje proizvode ćelije raka ili zdrave ćelije kao odgovor na prisustvo raka. Kroz testiranje krvi tih pacijenata, ljekari mogu odrediti koncentraciju specifičnih molekula molekula/tumorskih markera. Prisustvo tumorskih markera u krvi, na žalost, ne može dati informacije o vrsti i lokaciji tumora. Drugi problem tumorskih markera jeste činjenica da tumorski markeri mogu biti povećani čak i za vrijeme bezopasne infekcije, tako da se ne mogu koristiti za ranu detekciju raka.

Ljekari koriste tumorske markere, uglavnom za praćenje toka bolesti i uspjeha terapije. Ukoliko dođe do smanjenja tumorskih markera u toku terapije, obično je to znak pozitivnog djelovanja terapije.

Ipak odsustvo tumorskih markera nakon liječenja ne garantuje da ne može doći do relapsa, niti svi tumori  proizvode tumorske markere. Kada je riječ o NSCLC-u tumorski markeri nisu od nekog značaja u dijagnostici i praćenju tretmana.